Vooraf: Deze column schreef ik in maart 2012 nadat ik met Arnold Heertje had gesproken over de wereld in overlevingscrisis en noodzakelijke omslag naar een duurzame economie. Volgens Heertje stond “optimaal organiseren van prikkels” centraal; hoe zorg je dat ongewenste effecten minder gaan optreden? CO2-handel als “mechanism design”. Ik pleitte in de column voor een set-aside van overtollige CO2-rechten. Vijf jaar later besloot de EU de helft van het overschot te cancellen en de andere helft in een Marktreserve te doen.
Er is op dit moment [maart 2012: red] een discussie in Brussel gaande over het CO2-emissiehandelssysteem, omdat de CO2-prijs door de economische crisis en afname van de productiviteit met 70% gedaald is, van 25 naar 8 Euro. De vraag is of het systeem nog wel werkt, of het aangescherpt kan worden en of in de CO2-prijs moet worden ingegrepen. In deze blog wordt CO2-emissiehandel vanuit de invalshoek van ‘Mechanism Design’ beschreven, wat een interessante blik geeft op duurzame gedragsverandering en de relatie tussen publiek belang en individuele prikkels.
Gedragswetenschappers en vele anderen die zich bezighouden met menselijk gedrag, zoals coaches en trainers, weten dat het niet gemakkelijk is om een (duurzame) gedragsverandering te bewerkstelligen. Dit gaat zeker op wanneer de beoogde gedragsverandering een collectief belang dient, waarbij het individuele belang voor de betrokkenen niet altijd evident aanwezig is. De oplossing ligt erin het individuele gewin te koppelen aan de keuze voor het collectieve belang. Dit is de kern van de theorie van Mechanism Design, waarvoor de economen Leonid Hurwicz, Eric Maskin en Roger Myerson in 2007 de Nobelprijs voor Economie ontvingen.
Mechanism Design is te omschrijven als een instrument om economische of maatschappelijke doelen te bereiken door in te spelen op individuele emoties, drijfveren en motieven; Myerson:”Mechanism design expanded our general view of the economic problem to include incentive constraints as well as resource allocation” (2008).
Econoom Arnold Heertje pleit al jaren voor een omslag naar een duurzame economie. Hij ziet de huidige crisis als een ‘overlevingscrisis’, omdat het overleven van de mensheid wordt bedreigd door zaken als de klimaatverandering en energieproblemen. Heertje ziet het als de grote fout van veel economen dat zij denken dat welvaart beperkt is tot wat in geld kan worden uitgedrukt. Een goed begrip van de economie omvat volgens Heertje automatisch alle facetten van duurzaamheid, variërend van de klimaatdreiging en de noodzaak van het verduurzamen van energie, tot leefbaarheid in het algemeen. In het streven naar duurzame oplossingen staat volgens Heertje het optimaal organiseren van prikkels centraal; hoe zorg je dat ongewenste effecten minder gaan optreden? Hiermee omarmt Heertje het principe van Mechanism Design als een systematische aanpak om tot duurzame oplossingen te komen van sociale en maatschappelijke problemen.
Ik meen dat het CO2-handelssysteem als een succesvol voorbeeld van Mechanism Design gezien kan worden. Het bestaat namelijk uit twee onderdelen: ‘cap’ en ‘trade’. Hierbij wordt het nationale emissieplafond (de zogenaamde ‘cap’) door de regering gesteld om een publiek doel te bereiken, namelijk het terugbrengen van de opbouw van broeikasgasemissies in de atmosfeer om negatieve gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. De ‘trade’ werkt als prikkel. De onderworpen individuele bedrijven merken dat de kosten door emissiehandel beperkt worden en dat ook goedkope credits in het buitenland gekocht kunnen worden (N.B. CO2-credits kun je als bedrijf verdienen door vermeden uitstoot in projecten elders te financieren).
Bovendien kan men aan emissiehandel verdienen door te innoveren. Er is zelfs een prikkel voor ‘over-compliance’: als men extra emissies reduceert, houdt men emissierechten over die in de toekomst meer waard worden. Het publieke doel wordt dus bereikt door een prikkel voor individuele bedrijven. Interessant is dat een van de nobelprijswinnaars, Eric Maskin, ook een van de 26 vooraanstaande Amerikaanse economen is die vorige week er bij President Obama op aandrong zich niet meer tegen het Europese emissiehandelssysteem voor de luchtvaart te verzetten!
Bij de huidige discussie over emissiehandel menen regeringen aan de ene kant dat er niets hoeft te veranderen, omdat het publieke doel – de nationale CO2-plafonds – wordt gehaald. Aan de andere kant geven regeringen toe dat de publieke doelen sowieso moeten worden aangescherpt. De bedrijven hebben enerzijds nu geen prikkel nodig, omdat het publieke doel wordt bereikt. Anderzijds hadden bedrijven in het verleden innovaties gepland, waar nu geen beloning voor gegeven wordt en er is ook een prikkel nodig om latere, strengere publieke doelen voor te bereiden.
Het systeem kende al een correctiemogelijkheid bij eventuele ‘oververhitting’ van de CO2-markt. Dan zouden teveel bedrijven op te hoge kosten komen en het publieke doel zou gevaar lopen. Er zou dan meer geveild kunnen worden. Voor een noodzakelijke correctie van de huidige ‘bevroren’ CO2-markt wordt er gesproken over een ‘set-aside’, ofwel minder emissierechten veilen. Een pendant dus van het instrument tegen oververhitting. Interessant is dat er voor een set-aside zowel aan de kant van de regering als aan de kant van individuele bedrijven prikkels aanwezig zijn. De regering krijgt door een set-aside meer voor de veiling van de emissierechten en is makkelijker in staat strengere CO2-doelen te stellen (publieke belangen). De individuele bedrijven zijn op hun beurt wel geïnteresseerd in een waardevermeerdering van emissierechten die men in bezit heeft. En energiebedrijven zien dat duurzame investeringen bij hogere CO2-prijzen rendabeler zijn, want ze kunnen CO2-kosten doorberekenen.
Bij Mechanism Design is informatie over het individu belangrijk: wat zijn de beweegredenen en drijfveren voor gedrag? Bij emissiehandel gaat het over groei van afzonderlijke sectoren en technisch reductiepotentieel bij bedrijven. In een CO2-reductiekostencurve wordt die informatie samengebracht en zie je bij welke CO2-prijsprikkel bedrijven kunnen voldoen aan het publieke CO2-plafond en wanneer afzonderlijke bedrijven kunnen verdienen. Begin 2008 was het helder: het emissieplafond lag 10% onder de emissies in 2005. De schaarste was significant, maar niet te groot, de prijs werd Euro 25. Maar in de huidige situatie is de prijs veel lager en het is de taak van de Europese Commissie bij de set-aside weer een nieuw optimum te bereiken en de schaarste zo bepalen dat CO2-plafonds worden gehaald en er een verdienprikkel is voor over-compliance.
Bij de set-aside moet in acht genomen worden dat het hier gaat om een eenmalige, objectief onderbouwde ‘reset’ op basis van informatie en niet om lukraak politiek ingrijpen in de markt. Onderzoek voor de WRR bijvoorbeeld wijst wel uit dat continue monitoring van de effectiviteit van emissiehandel gewenst is en dat marktinterventie mogelijk moet zijn, omdat het hier een relatief nieuwe markt betreft, waarvan de lange termijn effectiviteit t.a.v. het publieke belang nog bewezen moet worden.
Mechanism Design: Hoe stimuleer je mensen om de trap te nemen?
Volkswagen is een paar jaar geleden in Zweden een “Fun Theory” internetcampagne gestart rondom de gedachte dat gebruikmaken van plezier de gemakkelijkste manier is om het gedrag van mensen te veranderen. Het idee is simpel: maak goed gedrag leuker. Dus als je mensen in een metrostation wilt stimuleren om de trap te nemen, in plaats van de naastgelegen roltrap, tover je de trap om in een piano. Elke trede waar je op gaat staan, laat het geluid van een pianotoets horen. Dit experiment bewijst dat je met het introduceren van een ‘fun factor’ gedrag kunt beïnvloeden: na de transformatie nam het gebruik van de trap met maar liefst 66% toe.
Een mooi voorbeeld van Mechanism Design, ofwel hoe je een economisch of maatschappelijk doel (in dit geval: mensen die meer bewegen = goed voor de volksgezondheid) kunt bereiken, ondanks de persoonlijke belangen van de betrokkenen (‘liever lui dan moe’). Dit zou ook vanuit het oogpunt van energiebesparing interessant zijn.
Deze column stond op 19 maart 2012 op het platform EnergieExpert.nl van Essent.